تکنولوژی هوش مصنوعی قابل توضیح

Explainable AI (XAI) به تکنیک‌ها و روش‌هایی اشاره دارد که هدف آن‌ها افزایش شفافیت و درک فرآیندهای تصمیم‌گیری مدل‌های هوش مصنوعی است. این مفهوم به‌ویژه در دهه‌های اخیر مطرح شده است، به‌طوری که با افزایش استفاده از مدل‌های پیچیده مانند شبکه‌های عصبی عمیق، نیاز به توضیحات و درک عملکرد این مدل‌ها احساس شد.

تاریخچه

• دهه ۱۹۸۰: آغاز تحقیقات اولیه در زمینه توضیح‌پذیری.
• سال ۲۰۱۶: توجه بیشتری به XAI به‌ویژه در حوزه‌های مالی و بهداشت و درمان جلب شد.
• سال ۲۰۱۸: پروژه‌های رسمی، مانند پروژه XAI از DARPA، به راه افتادند که هدف آن‌ها توسعه تکنیک‌های توضیح‌دهی موثر بود.

دلایل اهمیت

۱. شفافیت و درک تصمیمات

• با ارائه توضیحات واضح و قابل فهم درباره چگونگی و چرایی تصمیمات مدل‌های هوش مصنوعی، کاربران و ذینفعان می‌توانند به‌راحتی درک کنند که چگونه این سیستم‌ها عمل می‌کنند. این شفافیت باعث می‌شود که کاربران به نتایج بیشتر اعتماد کنند و در صورت بروز خطا، به‌راحتی دلیل آن را شناسایی کنند.

۲. مسئولیت‌پذیری

• وقتی تصمیمات مدل‌ها قابل توضیح باشند، مشخص می‌شود که چه کسی یا چه سیستمی مسئول این تصمیمات است. این موضوع در مواقعی که تصمیمات به نتایج منفی منجر می‌شوند، بسیار مهم است.

۳. جلوگیری از تبعیض

• شناسایی تبعیض: با استفاده از تکنیک‌های توضیح‌دهی، می‌توان الگوریتم‌ها را بررسی کرد تا از وجود تبعیض‌های غیرموجه جلوگیری شود. این کار به شناسایی و اصلاح مشکلات در داده‌ها و مدل‌ها کمک می‌کند.

۴. مطابقت با مقررات

•  با توجه به رشد قوانین مربوط به حفاظت از داده‌ها و شفافیت در تصمیم‌گیری (مانند GDPR در اروپا)، XAI می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا به این الزامات پایبند باشند و از عواقب قانونی ناشی از عدم شفافیت جلوگیری کنند.

۵. بهبود تصمیم‌گیری

•  با درک بهتر از نحوه کارکرد مدل‌ها، می‌توان بهبودهایی در طراحی و کارکرد آن‌ها ایجاد کرد، که در نتیجه به بهبود تصمیم‌گیری در زمینه‌های مختلف منجر می‌شود.

۶. ارتقاء اخلاقی

•  با توجه به نیاز به رعایت اصول اخلاقی در طراحی و استفاده از هوش مصنوعی، XAI می‌تواند به توسعه سیستم‌هایی کمک کند که عادلانه‌تر، شفاف‌تر و مسئولانه‌تر عمل کنند.

به‌طور کلی، XAI نه‌تنها به بهبود عملکرد سیستم‌ها کمک می‌کند، بلکه موجب ارتقاء اخلاقی و قانونی استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی می‌شود.